Η βόμβα του αποπληθυσμού: «Πιο επικίνδυνη από πόλεμο ή πανδημία» – Πού οδηγούμαστε

Η μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα μπορεί να μην είναι κάποια θεαματική καταστροφή, αλλά η σιωπηλή και παθητική αποδοχή μίας τάσης που ενισχύεται συνεχώς: της υπογεννητικότητας.

Αυτό υποστηρίζουν οι Αμερικανοί οικονομολόγοι Dean Spears και Michael Geruso, στο νέο τους βιβλίο «After the Spike: Population, Progress, and the Case for People», παρουσιάζοντας ένα σενάριο όπου ο παγκόσμιος πληθυσμός φθίνει σταθερά, απειλώντας τη συλλογική πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού.

Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, η παγκόσμια γονιμότητα –ο μέσος αριθμός παιδιών ανά γυναίκα– έπεσε πέρυσι στο 2,25, το χαμηλότερο ποσοστό στην καταγεγραμμένη ιστορία. Ήδη τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού ζουν σε χώρες με δείκτη κάτω από το 2, ενώ ακόμη και περιοχές όπως η υποσαχάρια Αφρική ακολουθούν καθοδική πορεία.

Οι συγγραφείς προβλέπουν ότι αν ο παγκόσμιος δείκτης σταθεροποιηθεί στο 1,6 (όπως στις ΗΠΑ σήμερα), ο πληθυσμός θα κορυφωθεί στα 10,2 δισ. το 2080 και έπειτα θα αρχίσει να φθίνει. Όχι όμως προς σταθερά επίπεδα. «Δεν θα πέσει στους 6 ή τα 4 δισεκατομμύρια και θα μείνει εκεί. Αν οι γεννήσεις παραμείνουν πολύ χαμηλά για πολύ καιρό, η ανθρωπότητα μπορεί να επιταχύνει την εξαφάνισή της», προειδοποιούν.

Περισσότεροι άνθρωποι = περισσότερη πρόοδος

Το επιχείρημά τους δεν βασίζεται μόνο στην ανάγκη για εργατικά χέρια ή στη βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Είναι βαθιά φιλοσοφικό: περισσότεροι άνθρωποι σημαίνει περισσότερες καλές ζωές, περισσότερες ιδέες, περισσότερες λύσεις. Η ανθρώπινη πρόοδος, τονίζουν, δεν εξαρτάται από τη σπανιότητα, αλλά από την ικανότητα του πληθυσμού να καινοτομεί και να προσαρμόζεται.

Όπως επισημαίνουν: Όσο μεγαλώνει ο πληθυσμός, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες γέννησης ιδιοφυών επιστημόνων, επιχειρηματιών ή εφευρετών. Το κόστος ανάπτυξης τεχνολογιών (εμβόλια, smartphones κ.ά.) είναι σταθερό – επομένως όσο περισσότεροι οι χρήστες, τόσο πιο βιώσιμες οι επενδύσεις.

Η εμπειρία χωρών όπως η Κίνα δείχνει ότι ο πληθυσμός μπορεί να αυξάνεται και η ρύπανση να μειώνεται, χάρη στη βελτίωση της τεχνολογίας και των πολιτικών. «Είναι καλύτερα αν υπάρχει περισσότερο καλό στον κόσμο, και αυτό σημαίνει περισσότερες καλές ζωές», γράφουν οι συγγραφείς, υποστηρίζοντας ότι η πρόοδος της ανθρωπότητας εξαρτάται από την ίδια την ανθρώπινη παρουσία.

Γιατί η Ευρώπη αποτελεί το πιο δραματικό παράδειγμα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει ένα απτό παράδειγμα της κρίσης που περιγράφουν οι Spears και Geruso. Σύμφωνα με τη Eurostat, το 2023 καταγράφηκαν μόλις 3,67 εκατομμύρια γεννήσεις στις 27 χώρες της Ε.Ε., πτώση 5,4% σε έναν μόνο χρόνο και νέο ιστορικό χαμηλό.

Ο δείκτης γονιμότητας στην Ε.Ε. έπεσε στο 1,38, πολύ κάτω από το όριο αναπλήρωσης (2,1). Στη Μάλτα (1,06), την Ισπανία (1,12), την Ιταλία (1,21) και την Ελλάδα (1,26), η υπογεννητικότητα παίρνει διαστάσεις μονιμότερης καθόδου. Στη χώρα μας, το 2015 ο δείκτης ήταν στο 1,33 – και έκτοτε υποχωρεί σταθερά. Την ίδια στιγμή, η Βουλγαρία ξεπέρασε τη Γαλλία και ανέβηκε στην πρώτη θέση με 1,81 γεννήσεις ανά γυναίκα, αποδεικνύοντας ότι η τάση δεν είναι μη αναστρέψιμη, αλλά πολιτισμικά και κοινωνικά καθορισμένη.

Παράλληλα με τη μείωση των γεννήσεων, αυξάνεται η ηλικία της πρώτης μητρότητας. Ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι πλέον τα 29,8 έτη, με τις Ιταλίδες να γίνονται μητέρες στα 31,8 έτη, ενώ οι Βουλγάρες στα 26,9, το χαμηλότερο στην Ε.Ε. Η καθυστερημένη τεκνοποίηση, αποτέλεσμα κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών παραγόντων, επιδεινώνει τη δημογραφική κρίση.

Η γήρανση του πληθυσμού επιταχύνεται. Το ποσοστό των ατόμων άνω των 80 ετών στην Ε.Ε. έφτασε το 6%, ενώ στην Ελλάδα εκτοξεύθηκε στο 7,1%. Οι άνω των 65 αποτελούν το 21,3% του πληθυσμού, ενώ τα παιδιά κάτω των 15 μόλις το 14,9%.

Η μέση ηλικία στην Ε.Ε. ανήλθε στα 44,5 έτη, ενώ στην Ελλάδα φτάνει τα 46,5 έτη — δεύτερη υψηλότερη μετά την Ιταλία (48,4). Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα είναι 79 έτη για τους άνδρες και 84 για τις γυναίκες, με τις γυναίκες άνω των 90 να αποτελούν τη μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα του πληθυσμού έως το 2070.

Δεν υπάρχει μαγική λύση – Μόνο…μύθοι

Κανείς δεν ξέρει τι ανεβάζει τη γονιμότητα – αλλά ξέρουμε πού οδηγεί η πτώση της Οι Spears και Geruso παραδέχονται ότι δεν έχουν τη μαγική λύση. Αντιθέτως, καταρρίπτουν πολλούς μύθους: Σκανδιναβικές χώρες με γενναιόδωρες πολιτικές στήριξης έχουν χαμηλή γονιμότητα. Καναδάς και Ινδία, παρά τις κοινωνικές διαφορές, έχουν παρόμοια πορεία. Νότια Κορέα με περιοριστικές πολιτικές για τις αμβλώσεις έχει από τις χαμηλότερες γεννήσεις στον κόσμο.

Η πιο πειστική εξήγηση, λένε, είναι ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι επιλέγουν άλλες προτεραιότητες – ευκαιριακό κόστος. Και όταν μια κοινωνία αποδεχτεί ως «φυσιολογικό» να μην κάνει παιδιά, δεν υπάρχει πολιτική που να μπορεί εύκολα να το αλλάξει. Η μεγαλύτερη πρόκληση του αιώνα – και κανείς δεν μιλά για αυτήν Η παγκόσμια συρρίκνωση του πληθυσμού δεν έχει προκαλέσει συναγερμό.

Δεν είναι ακόμη mainstream πολιτικό ζήτημα. Όμως αν δεν αλλάξει η συζήτηση, δεν πρόκειται να αλλάξει και η πορεία. Η δημογραφική κρίση δεν αφορά μόνο εμάς, αλλά και τις γενιές που δεν θα υπάρξουν ποτέ. Ο Paul Ehrlich που προειδοποιούσε το 1968 για καταστροφή από τον υπερπληθυσμό, έκανε μάλλον λάθος: η βόμβα δεν ήταν πληθυσμιακή έκρηξη, αλλά αποπληθυσμιακή σιγή.

naftemporiki.gr