ΕΙΔΗΣΕΙΣ, ΝΕΑ ΓΙΑ ΥΓΕΙΑ
Ποια όργανα «χτυπάει» ο ιός και όλα τα περίεργα συμπτώματα της νόσου Covid-19
Με τη βοήθεια μελετών απ- όλον τον κόσμο επιχειρούμε να χαρτογραφήσουμε τον τρόπο που επιτίθεται ο ιός στον οργανισμό
Έξι περίπου μήνες μετά την πρώτη διάγνωση ασθενούς με Covid-19, η νόσος συνεχίζει να εκπλήσσει τους επιστήμονες με τα συμπτώματα, τη βαρύτητα και την εξέλιξή της. Με τη βοήθεια μελετών απ- όλον τον κόσμο επιχειρούμε να χαρτογραφήσουμε τον τρόπο που επιτίθεται ο ιός στον οργανισμό.
Η νόσος Covid-19 τυποποιήθηκε αρχικά ως μια άκρως επιθετική λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού, με τυπικά συμπτώματα που παραπέμπουν σε εποχική γρίπη. Όσο όμως τα κρούσματα αυξάνονταν και ο ιός διασπείρετο και εκτός Κίνας, τόσο πλήθαιναν οι αναφορές για σειρά άλλων συμπτωμάτων αλλά και συνεπειών σε πολλά όργανα του σώματος. Εκτός από τις πνευμονίες, η νόσος συνδέθηκε με καρδιαγγειακά και εγκεφαλικά, νευρολογικές και γαστρεντερικές διαταραχές, ακόμη και δερματολογικά και οφθαλμολογικά προβλήματα. Στα βαρύτερα περιστατικά εξελίσσεται σε συστηματική νόσο που πλήττει ταυτόχρονα πολλά όργανα. Το ακόμη πιο αξιοπερίεργο είναι ότι, εκτός από την πιθανότητα εκδήλωσης συγκεκριμένων συμπτωμάτων, που κυμαίνεται από 0-99%, διαφοροποιείται και ο χρόνος εμφάνισης, η βαρύτητα και οι επιπτώσεις της Covid-19 στον εκάστοτε ασθενή.
Αυτές τις μέρες που υπάρχει ανάγκη για ξεκάθαρη ενημέρωση κι ανάλυση, το inside story προσφέρει όλα τα άρθρα γύρω από τον Covid-19Ο οδηγός του inside story για τον κορονοϊό ελεύθερα σε όλους τους αναγνώστες.
#ΜένουμεΑσφαλείς: Ανακαλύψτε πάνω από 2.500 ρεπορτάζ και ιστορίες του inside story. Γραφτείτε για έναν μήνα δωρεάν EΔΩ#ΜένουμεΑσφαλείς: Ένας μήνας inside story δωρεάν
Όπως προκύπτει από όλες σχεδόν τις σχετικές μελέτες ανά τον κόσμο, η συντριπτική πλειοψηφία όσων νόσησαν από Covid-19 αναρρώνουν πλήρως, ενώ ακόμη και σε πολύ σοβαρά περιστατικά λοίμωξης που απαιτούν νοσηλεία σε ΜΕΘ ή και διασωλήνωση, είναι εφικτή η πλήρης αποκατάσταση. Υπό διερεύνηση βρίσκονται οι μακροχρόνιες επιπτώσεις της νόσου, ειδικά στις τάξεις όσων νόσησαν βαρύτερα.
Η πρωτοφανής έμφαση της ιατρικής κοινότητας στη διερεύνηση αυτών των ζητημάτων, έδωσε μεν απαντήσεις σε πολλές απορίες, αλλά δεν έχει προς το παρόν κατορθώσει να λύσει όλους τους γρίφους. Όπως λένε ειδικοί, κάθε μέρα που περνάει στο «μέτωπο» της αντιμετώπισης της Covid-19 μαθαίνουν κάτι καινούριο για τον ιό, ενώ με κάθε ασθενή που φροντίζουν, βελτιώνεται η κατανόησή τους για τον τρόπο δράσης της νόσου. Όπως όμως τονίζουν, έχουμε ακόμη πολλά να μάθουμε. Η γνώση αυτή δεν είναι απλώς χρήσιμη για επιστημονικούς λόγους, αλλά και απαραίτητη για την κλινική πράξη και την ανάπτυξη φαρμακευτικών θεραπειών και εμβολίων.
Συμπτώματα σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Πρόληψη και τον Έλεγχο Ασθενειών (ECDC) Ασθένεια Κοινό κρυολόγημα Αλλεργία Covid-19
Πυρετός
±
Μερικές φορές, συνήθως <38,5
Όχι
+++
Ναι, ίσως υψηλός
Βήχας
+
Μερικές φορές
±
Μερικές φορές
+++
Ναι, επίμονος ξηρός βήχας
Συνάχι/Μπούκωμα
++
Ναι
+++
Ναι
±
Μερικές φορές
Φτέρνισμα
++
Ναι
+++
Ναι
±
Μερικές φορές
Πονοκέφαλος
+
Ναι
+
Ναι
+++
Ναι
Μυαλγία Όχι Όχι
++
Ναι
Ανοσμία
±
Μερικές φορές
±
Μερικές φορές
±
Μερικές φορές
Επιπεφυκίτιδα
±
Μερικές φορές, εξαρτάται από τον ιό
+++
Ναι
++
Ναι
Εξάνθημα Όχι
++
Ναι
Όχι
Κόπωση
±
Μερικές φορές
±
Μερικές φορές
+++
Ναι
Δύσπνοια Όχι
±
Μερικές φορές, ειδικά στο αλλεργικό άσθμα
++
Ναι, σε μέτρια έως πολύ σοβαρές περιπτώσεις, που αντιστοιχούν στο 20% των κρουσμάτων
Ανακουφίζεται από αντι-ισταμινικά φάρμακα
+
Τα αντι-ισταμινικά περιλαμβάνονται στα φάρμακα που δίνονται χωρίς συνταγή για την ανακούφιση του συναχιού
+++
Ναι
Όχι
Πνεύμονες και αναπνευστικό
Όπως και με τους παλαιότερους κορονοϊούς, που προκαλούν τις νόσους SARS και MERS, έτσι και ο νέος κορονοϊός πλήττει αρχικά το ανώτερο αναπνευστικό. Τα συχνότερα συμπτώματα που υποδεικνύουν λοίμωξη του αναπνευστικού είναι ο ξηρός βήχας κι ο επίμονος (αν και όχι ιδιαίτερα υψηλός) πυρετός, ενώ σε όσους νοσούν βαρύτερα καταγράφεται και δύσπνοια, που συνδέεται προφανώς με πνευμονία. Από μελέτη του Imperial CollegeReport 8: Symptom progression of COVID-19 | Imperial College London Covid-19 Response Team προκύπτει ότι τουλάχιστον τα δύο τρίτα των ασθενών έχουν συμπτώματα που συνδέονται με το αναπνευστικό.
Ο Παναγής Γαλιατσάτος.
Όπως εξηγεί ο καθηγητής του Johns Hopkins Bayview Medical Center Παναγής ΓαλιατσάτοςPanagis Galiatsatos, M.D., M.H.S. | Johns Hopkins Medicine, η συχνότερη επιπλοκή της νόσου στη σοβαρή μορφή της είναι η πνευμονία, συνήθως και στους δύο πνεύμονες, οι κυψελίδες των οποίων γεμίζουν με υγρό, περιορίζοντας τη λήψη οξυγόνου με αποτέλεσμα την πρόκληση βήχα και δύσπνοιας. Η δυσκολία στην αναπνοή είναι μία από τις βασικότερες ενδείξεις επιδείνωσηςΟδηγίες για φροντίδα ύποπτου κρούσματος στο σπίτι | ΕΟΔΥ Υπουργείο Υγείας της νόσου και ειδικά για ευπαθείς ομάδες, ενδέχεται να αποτελεί σημάδι ότι απαιτείται εισαγωγή σε νοσοκομείο.
Όπως αναλύει ο κ. Γαλιατσάτος, που βλέπει καθημερινά ασθενείς με Covid-19, οι περισσότεροι αναρρώνουν από την πνευμονία χωρίς μόνιμη βλάβη στους πνεύμονες. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως οι βλάβες προκαλούν αναπνευστικές δυσχέρειες που ενδέχεται να χρειαστούν εβδομάδες ή και μήνες μετά την ανάρρωση για να υποχωρήσουν.
Οι επιπλοκές στα βαρύτερα περιστατικά
Σε ακόμη βαρύτερα περιστατικά, η νόσος προκαλεί σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDSΣύνδρομο Οξείας Αναπνευστικής Δυσχέρειας | European Lung Foundation), μια μορφή πνευμονικής ανεπάρκειας. Οι ασθενείς με ARDS συχνά χρειάζονται υποστήριξη αναπνευστήρα για να συνεχιστεί η ομαλή κυκλοφορία οξυγόνου στο σώμα. Οι βλάβες του συνδρόμου αυτού στους πνεύμονες ενδέχεται να είναι ανεπανόρθωτες, ενώ δεν αποκλείεται να οδηγήσουν και στον θάνατο του ασθενούς. Δεν είναι τυχαίο ότι στα άτομα που χρήζουν αναπνευστικής υποστήριξης, καταγράφονται σημαντικές επιπτώσεις στους πνεύμονες, οι οποίες βέβαια εκτός από τη μόλυνση σχετίζονται και με τη μακρόχρονη παραμονή των ασθενών σε ΜΕΘ.
Γιατροί κοιτάζουν την ακτινογραφία των πνευμόνων ασθενούς με Covid-19, στο νοσοκομείο του Μπέργκαμο ASST Papa Giovanni XXIII. [Piero Cruciatti/AFP]
Οι επιστήμονες ανησυχούν επίσης για το φαινόμενο της σιωπηλής υποξίας. Έχει παρατηρηθεί σε ασθενείς που, παρότι έχουν πολύ χαμηλά επίπεδα οξυγόνου, δεν εμφανίζουν συμπτώματα δύσπνοιας. Έτσι παρότι οι ιστοί τους δεν οξυγονώνονται επαρκώς και οι πνεύμονές τους παρουσιάζουν ήδη βλάβες, οι ίδιοι νιώθουν (σχετικά) καλά και ενδέχεται να μην αναζητήσουν ιατρική βοήθεια. Μία λύση σύμφωνα με τον εντατικολόγοThe Infection That’s Silently Killing Coronavirus Patients | The New York Times Ρίτσαρντ Λέβιταν θα ήταν η παρακολούθηση του οξυγόνου των νοσούντων που νοσηλεύονται κατ’ οίκον με παλμικά οξύμετρα. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να προλάβουν τα χειρότερα, όπως η διασωλήνωση και άλλες επεμβατικές θεραπείες.
Όπως σημειώνει ο Παναγής Γαλιατσάτος, μια άλλη πιθανή επιπλοκή σε όσους νοσούν βαρύτερα είναι η σήψη που εμφανίζεται όταν η λοίμωξη εξαπλώνεται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, προκαλώντας ταυτόχρονη βλάβη στους ιστούς. «Οι πνεύμονες, η καρδιά και άλλα όργανα του σώματος λειτουργούν μαζί σαν όργανα σε ορχήστρα», δηλώνει ο Γαλιατσάτος. «Όταν υπάρχει σήψη, η συνεργασία μεταξύ των οργάνων διακόπτεται. Ολόκληρα συστήματα οργάνων ενδέχεται να σταματήσουν να λειτουργούν, το ένα μετά το άλλο, συμπεριλαμβανομένων των πνευμόνων και της καρδιάς».
Καρδιά
Μία από τις βασικότερες επιπτώσεις της νόσου Covid-19 στον οργανισμό είναι η εμφάνιση καρδιολογικών προβλημάτων. Πολυάριθμες μελέτες συσχετίζουν τον νέο κορονοϊό με αρκετές επιπλοκές σε ασθενείς με υποκείμενες καρδιαγγειακές παθήσεις. Έχουν πάντως καταγραφεί πολυάριθμα περιστατικά αγγειακής φλεγμονής, μυοκαρδίτιδας και αρρυθμιών, ακόμη και σε ασθενείς χωρίς ιστορικό καρδιοπαθειών. Σε μια μελέτηClinical Characteristics of 138 Hospitalized Patients With 2019 Novel Coronavirus–Infected Pneumonia in Wuhan, China | JAMA Network στην πόλη της Γουχάν, περίπου οι μισοί ασθενείς που νοσηλεύτηκαν εμφάνισαν αρρυθμίες. Τα πολυάριθμα περιστατικά οξείας καρδιακής βλάβης φαίνεται ότι σχετίζονται με τα αυξημένα επίπεδα τροπονίνης – η οποία πάντως παρατηρείται συνήθως σε σοβαρές περιπτώσειςPotential Effects of Coronaviruses on the Cardiovascular System - A Review | JAMA Cardiol. και σχετίζεται έντονα με τη θνησιμότητα από τη νόσο. Μία βάσιμη εξήγηση είναι ότι τα κύτταρα της καρδιάς διαθέτουν παρόμοιους υποδοχείς με τους αντίστοιχους των πνευμόνων, όπου έχει αποδειχθεί ότι προσκολλάται ο ιός και δημιουργεί «αντίγραφα».
Σύμφωνα με άλλη μελέτηSARS-CoV-2 entry factors are highly expressed in nasal epithelial cells together with innate immune genes | nature medicine, η βλάβη του καρδιακού ιστού και η επακόλουθη καρδιακή ανεπάρκεια παρατηρείταιCoronavirus -map- identifies key virus entry points into the body | Imperial College London σε έως και 20% των ασθενών με Covid-19. Η Μικέλα ΝοσένταDr Michela Noseda | Imperial College London που διδάσκει στο National Heart and Lung Institute του Imperial College στο Λονδίνο, συμμετείχε στην επιστημονική ομάδα που ανέλαβε τη χαρτογράφηση των καρδιακών κυττάρων όταν εισβάλλει ο ιός. «Αναλύσαμε περίπου 500.000 μεμονωμένα κύτταρα από 14 ανθρώπινες καρδιές και εντοπίσαμε τρεις τύπους κυττάρων που εκφράζουν τον υποδοχέα εισόδου: περιαγγειακά κύτταρα, καρδιακά μυϊκά κύτταρα και ινοβλάστες». Η γνώση είναι κρίσιμη τόσο για την κατανόηση των μηχανισμών που προκαλούν βλάβες στην καρδιά, όσο και για την επιλογή των κατάλληλων τύπων θεραπείας.
Η καταιγίδα κυτταροκινών
Όπως και σε όλες τις ιογενείς λοιμώξεις, έτσι και στη νόσο Covid-19, το κλειδί της αντιμετώπισης είναι η αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Η πλειονότητα των νεότερων φορέων με ισχυρό ανοσοποιητικό αντιμετωπίζει τη μόλυνση χωρίς καν να απαιτηθούν φάρμακα ή εισαγωγή στο νοσοκομείο. Η απόκριση όμως του ανοσοποιητικού, σε ορισμένες –ακραίες περιπτώσεις– είναι υπερβολικήCOVID-19: A New Virus, but a Familiar Receptor and Cytokine Release Syndrome | Immunity Previews – CellPress, με αποτέλεσμα εκτός από τον ιό να νεκρώνει και τον ίδιο τον οργανισμό. Πρόκειται γι- αυτό που οι γιατροί περιγράφουν ως «καταιγίδα κυταρροκινώνSARS-CoV-2: a new virus but a familiar inflammation brain pattern | Brain, Behavior and Immunity» (ή κυτοκινών).
Οι κυτοκίνες είναι μικρές πρωτεΐνες που βοηθούν τα κύτταρα να επικοινωνούν καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα καταπολεμά μια μόλυνση. Στην περίπτωση όμως της απότομης και μαζικής εισροής κυτοκινών, ενδέχεται να προκληθεί έντονη φλεγμονώδης αντίδραση που μπορεί να καταστρέψει υγιείς ιστούς και όργανα. Η φλεγμονώδης αντίδραση του οργανισμού θεωρείται πλέον καθοριστικός παράγοντας[Analysis of clinical features of 29 patients with 2019 novel coronavirus pneumonia]. | Chinese Journal of Tuberculosis and Respiratory Diseases για την έκβαση των ασθενών, καθώς αυξάνει σημαντικά τη θνητότητα.
Επιθετικές θρομβώσεις
Σε ορισμένους ασθενείς, η προαναφερθείσα απόκριση του ανοσοποιητικού ενδέχεται να οδηγήσει σε θρομβώσεις, με αποτέλεσμα την εκδήλωση επικίνδυνων επιπλοκώνClinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study | The Lancet: πνευμονική εμβολή, εγκεφαλικά επεισόδια κ.ά. Από έρευνα σε κλινική Covid στην Ολλανδία προκύπτει ότι ένας στους τρεις ασθενείς σε ΜΕΘ παρουσίασε θρομβώσειςIncidence of thrombotic complications in critically ill ICU patients with COVID-19 | Thrombosis Research. Πλέον, οι θεράποντες ιατροί στις κλινικές Covid χορηγούν αντιπηκτικά φάρμακα σε ορισμένους ασθενείς, λόγω των απρόβλεπτων επιπλοκώνCoronavirus blood-clot mystery intensifies | Nature των θρομβώσεων στον οργανισμό.
Ο Άλεξ Σπυρόπουλος.
Ο Άλεξ ΣπυρόπουλοςAlex Spyropoulos | World Thrombosis Day, καθηγητής στη Σχολή Ιατρικής Donald and Barbara Zucker, με εμπειρία στην πηκτικότητα του αίματος, σημειώνει ότι ο κίνδυνος θρομβώσεων σε ασθενείς με Covid-19 είναι αυξημένος κατά τρεις έως έξι φορές, γεγονός που την καθιστά μία από τις πλέον επιθετικές ασθένειες σε σχέση με θρόμβους αίματος. Ο ελληνικής καταγωγής καθηγητής τονίζει σε όλους τους ασθενείς, ακόμη κι αν νοσηλεύονται κατ’ οίκον, να σπεύσουν σε νοσοκομείο αν παρατηρήσουν συμπτώματα που παραπέμπουν σε θρόμβωση (πόνος, ερυθρότητα, πρήξιμο) ή σύγχυση, ζάλη, μούδιασμα άκρων, ενώ προσοχή χρειάζεται για τον έντονο πόνο στο στήθος και τη δυσκολία στην αναπνοή, που θα μπορούσαν να υποδηλώνουν θρόμβο στους πνεύμονες.
Νευρικό σύστημα
Η διαπιστωμένη επίδραση της νόσου Covid-19 στην εγκεφαλική λειτουργίαThis Is What the Coronavirus Can Do to Your Brain | AARP ορισμένων ασθενών έχει πολλές εκφράσεις. Εκτός από τα εγκεφαλικά επεισόδια, έχουν παρατηρηθείSars-Cov-2: Underestimated damage to nervous system | Travel Medicine and Infectious Disease οιδήματα ή φλεγμονές του εγκεφάλου, αλλά και περιστατικά εγκεφαλίτιδας. Στην Ιαπωνία καταγράφηκεA first case of meningitis/encephalitis associated with SARS-Coronavirus-2 | International Journal of Infectious Diseases και ένα περιστατικό μηνιγγίτιδας που συνδέεται άμεσα με τη νόσο. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί σπασμοί, σύγχυση, ακόμη και επιληπτικές κρίσεις. Όπως τονίζουν βέβαια οι ειδικοί, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για να καθοριστεί η ακριβής συσχέτιση της νόσου με αυτά τα συμπτώματα, αλλά οι περισσότερες μελέτες συγκλίνουν στο ότι η νόσος επηρεάζει σημαντικά το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Σε μία από τις πρώτες σχετικές μελέτεςNeurologic Manifestations of Hospitalized Patients With Coronavirus Disease 2019 in Wuhan, China | JAMA Neurol. στην Κίνα, το 36% των νοσηλευόμενων εμφάνισε κάποιο νευρολογικό σύμπτωμα, ενώ το ποσοστό ανεβαίνει στο 48% μεταξύ όσων νόσησαν βαρύτερα.
Διασώστες του Ερυθρού Σταυρού μεταφέρουν ασθενή για τον οποίον υπάρχει υποψία ότι έχει μολυνθεί με SARS-CoV-2 σε νοσοκομείου του Μεξικού, στις 20 Μαΐου 2020. [Pedro Pardo/AFP]
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η ένταση των νευρολογικών συμπτωμάτωνSars-Cov-2: Underestimated damage to nervous system | Travel Medicine and Infectious Diseases σε ασθενείς νεότερης ηλικίας που δεν υποφέρουν από άλλα νοσήματα, ενώ μένει να διευκρινιστεί γιατί συγκεκριμένες νευρολογικές διαταραχές ενδέχεται να εμφανιστούνNeurologic Features in Severe SARS-CoV-2 Infection | The New England Journal of Medicine και μετά την ανάρρωση.
Το σπάνιο σύνδρομο
Από μελέτη Ιταλών επιστημόνων προέκυψε ότι σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών (5 στους 1.000) καταγράφηκεGuillain–Barré Syndrome Associated with SARS-CoV-2 | The New England Journal of Medicine το σπάνιο Σύνδρομο Guillain-Barre, το οποίο θεωρείται αυτοάνοσο νόσημα με άγνωστη αιτιολογία. Στους εν λόγω ασθενείς καταγράφηκε μυϊκή αδυναμία, αδυναμία μετάδοσης νευρικών σημάτων, ενώ σε τέσσερις εξ αυτών καταγράφηκε διπληγία και τετραπληγία.
Ανοσμία και αγευσία
Αρκετοί ασθενείς, ειδικά όσοι νοσούν ηπιότερα, αναφέρουν ότι –συνήθως στην πρώιμη φάση της νόσου– χάνουν την αίσθηση της γεύσης και της οσμήςLoss of smell and taste validated as COVID-19 symptoms in patients with high recovery rate | Science Daily. Το φαινόμενο απασχολεί τους επιστήμονες όχι λόγω της επικινδυνότητάς του, αλλά γιατί είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο. Σε χώρες με ευρείς διαγνωστικούς ελέγχους όπως η Γερμανία, προκύπτει ότι περίπου 2 στους 3 φορείς του ιού κάποια στιγμή υποφέρουν από ανοσμίαCovid-19 and Reports of Smell Loss as a Symptom | AbScent.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μελέτη Ελλήνων επιστημόνων που καταδεικνύει ότι το 64% των ασθενών με Covid-19 που υποβλήθηκαν σε ποσοτικοποιημένο έλεγχο της οσφρητικής ικανότητας, βρέθηκε να έχει ανοσμία ή υποσμία. Η μελέτη που πρόκειται να δημοσιευθεί στο Journal of Neurology, έγινε σε ασθενείς που νοσηλεύονταν με Covid-19 σε ελληνικά νοσοκομεία, και υπογράφεται από τους καθηγητές Τσιβγούλη, Τσιόδρα, Δελίδη και Σφηκάκη. Όπως είπε ο κ. Τσιόδρας μάλιστα, το φαινόμενο ίσως συνδέεται με συγκεκριμένους υποδοχείς του ιού (ACE2) που βρίσκονται στη μύτη. Αυτό ενδέχεται να βοηθήσει την επιστημονική κοινότητα να απαντήσει στο μυστήριο των παιδιών που δεν νοσούν βαριά, καθώς δεν έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένους τους συγκεκριμένους υποδοχείς.
Η Γερμανίδα υπουργός Παιδείας και Έρευνας Άνια Καρλίτσεκ δοκιμάζει την αίσθηση της οσμής της σε ενημερωτική επίσκεψη αφιερωμένη στην έρευνα για το νέο κορονοϊό στο Γερμανικό Κέντρο Νευροεκφυλιστικών Νόσων στη Βόννη, 18/05/2020. [Martin Meissner/POOL/AFP]
Το φαινόμενο απαντάται και σε άλλες λοιμώξεις του αναπνευστικού, λόγω της επιμόλυνσης των νευρώνων που βρίσκονται στον οσφρητικό βολβό και μεταδίδουν τις πληροφορίες στον εγκέφαλο. Η αγευσία ή υπογευσία εμφανίζεται επίσης σε αρκετούς ασθενείς που νοσούν ελαφρύτερα, και σύμφωνα με τους ειδικούς, μαζί με την ανοσμία είναι βασικά προειδοποιητικά σημάδιαSARS-CoV-2: Olfaction, Brain Infection, and the Urgent Need for Clinical Samples Allowing Earlier Virus Detection | ACS Chem. Neurosc. ώστε να γίνει έγκαιρη διάγνωση.
Ακόμη και ψευδαισθήσεις
Σχετιζόμενα, κατά πάσα πιθανότητα, με τις επιδράσεις της νόσου στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα είναι και ορισμένα ψυχικά συμπτώματα, όπως ψευδαισθήσεις, παραλήρημα ή εφιάλτες. Από τη μεγαλύτερη μετα-ανάλυσηPsychiatric and neuropsychiatric presentations associated with severe coronavirus infections: a systematic review and meta-analysis with comparison to the COVID-19 pandemic | The Lancet Psychiatry που έχει γίνει έως σήμερα στα αποτελέσματα 1.963 μελετών σε αθροιστικό δείγμα 3.559 ασθενών που νόσησαν μετά από μόλυνση από κορονοϊούς, προκύπτει ότι τα πιο κοινά συμπτώματα περιελάμβαναν σύγχυση, καταθλιπτική διάθεση, άγχος και αϋπνία. Τα μεμονωμένα περιστατικά εκδήλωσης ψύχωσης συνδέονται πιθανότατα με τα στεροειδή που έλαβαν ορισμένοι ασθενείς κατά τη θεραπεία. Μετά την ανάρρωση, καταγράφηκαν συμπτώματα κατάθλιψης, αϋπνίας, άγχους, ευερεθιστότητας, διαταραχής της μνήμης, κόπωσης και διαταραχής του ύπνου. Ειδικά στους ασθενείς με Covid-19, η συστηματική ανάλυση των δεδομένων ανέδειξε αυξημένη πιθανότητα παραληρηματικού λόγου (σε μια μελέτη οι 26 από τους 40 ασθενείς που νοσηλεύθηκαν σε ΜΕΘ και σε άλλη οι 40 από τους 58 είχαν αντίστοιχα συμπτώματα).
Οι επιστήμονες προσπαθούν να προσδιορίσουν αν οι συγκεκριμένες διαταραχές σχετίζονται με τη λοίμωξη ή με δευτερογενείς επιπτώσεις της. Δεν πρέπει βέβαια να αγνοούμε το ακραίο άγχος που βιώνουν όσοι νοσηλεύονται με Covid-19, ειδικά σε ΜΕΘ. Έχουν ήδη ξεκινήσει οι πρώτες μελέτες για την πιθανότητα ανάπτυξης μετατραυματικού συνδρόμου σε ασθενείς με Covid-19 που νοσηλεύτηκαν ή/και διασωληνώθηκαν.
Συκώτι
Σε ορισμένους ασθενείς που νοσηλεύτηκαν για Covid-19 καταγράφηκανCOVID-19 and the liver | EASL The Home of Hepatology επίπεδα ηπατικών ενζύμων (ALT και AST), τα οποία υποδηλώνουν ότι το ήπαρ τους έχει υποστεί σημαντική βλάβη ή έχει καταστραφεί εντελώς. Τα πιο βαριά περιστατικά είχαν και σημαντικότερες βλάβες, αλλά προς το παρόν δεν έχει διευκρινιστεί αν οι βλάβες οφείλονται άμεσα στον ίδιο τον ιό ή στην αντίδραση του ανοσοποιητικού.
Στομάχι
Συχνά επίσης είναι και τα συμπτώματα του γαστρεντερικούClinical characteristics of 3,062 COVID-19 patients: a meta-analysis | Department of Emergency, The Second Affiliated Hospital of Guangxi Medical University, Nanning, 530007, People-s Republic China (κοιλιακό άλγος, εμετός, διάρροια). Εκτιμάται ότι ένας στους πέντε ασθενείς θα εμφανίσει κάποιο από αυτά, ενώ οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ενδέχεται να είναι και τα πρώτα που θα εμφανιστούνSARS-CoV-2 induced diarrhoea as onset symptom in patient with COVID-19 | BMJ Journals – Gut, λειτουργώντας ως «καμπανάκι» ενδεχόμενης μόλυνσης. Από μελέτη νοσηλευόμενων ασθενών σε γαλλικό νοσοκομείο προέκυψε ότι περίπου οι μισοί υπέφεραν από διάρροιες κατά τη διάρκεια της νόσησης, με τους μισούς εξ αυτών να έχουν και ναυτία και κοιλιακό πόνο.
Αν και αρχικά είχαν υποεκτιμηθεί τα συγκεκριμένα συμπτώματα, οι επιστημονικές καταγραφές από την Κίνα επιβεβαιώθηκαν σχεδόν σε όλες τις χώρες όπου καταγράφονται κρούσματα. Μελέτες συνδέουν το φαινόμενο με την παρουσία υποδοχέων ACE2 στην κατώτερη γαστρεντερική οδό. Περίπου 20% ή περισσότεροι ασθενείς έχουν διάρροια. Σε ακραίες περιπτώσεις η νόσος συνδέεται και με σοβαρότερα συμπτώματαSARS-CoV-2 Gastrointestinal Infection Causing Hemorrhagic Colitis: Implications for Detection and Transmission of COVID-19 Disease | LWW Journals, όπως η ελκώδης κολίτιδα.
Νεφρά
Σε αρκετούς ασθενείς που νοσηλεύτηκαν σε ΜΕΘ καταγράφηκαν σοβαρές επιπλοκές στη νεφρική λειτουργία (περίπου ένας στους τρεις σε μελέτη στις ΗΠΑ), με ορισμένους να υποφέρουν και από νεφρική ανεπάρκεια. Εκτιμάται ότι περίπου ένας στους τέσσερις ασθενείς σε ΜΕΘ χρειάζεται νεφρική υποστήριξη.
Σύμφωνα με τους ειδικούςCoronavirus: Kidney Damage Caused by COVID-19 | Johns Hopkins Medicine – Health του Johns Hopkins, σε αρκετές περιπτώσεις ο ιός μολύνει τα κύτταρα του νεφρού, λόγω της παρουσίας των υποδοχέων που του επιτρέπουν να προσκολληθεί σε αυτά και ενδεχομένως να βλάψει τους ιστούς. Η έλλειψη οξυγόνου και οι μικροί θρόμβοι ενδέχεται επίσης να προκαλούν δυσλειτουργία των νεφρών, ενώ αντίστοιχες είναι οι δευτερογενείς συνέπειες της πνευμονίας. Σε ορισμένους ασθενείς η ακραία αντίδραση του οργανισμού στη λοίμωξη ενδέχεται να σχετίζεται (και) με τις νευρικές βλάβες.
Δέρμα (και τι είναι τα διαβόητα Covid-δάχτυλα!)
Ορισμένα ακόμη πιο σπάνια συμπτώματα της νόσου έχουν δερματολογική έκφραση, όπως εξανθήματα και φλύκταινες στο δέρμα. Όπως εκτιμούν οι ειδικοί, αυτά πιθανότατα συνδέονται με θρομβώσειςCoronavirus blood-clot mystery intensifies | Nature.
Σε ορισμένες περιπτώσεις καταγράφονται ωοειδή εξανθήματαClassification of the cutaneous manifestations of COVID‐19: a rapid prospective nationwide consensus study in Spain with 375 cases | British Journal of Dermatology που συναντώνται και σε άλλες ιογενείς λοιμώξεις, όπως η ιλαρά. Πιο σπάνιες είναι οι δερματικές αλλοιώσεις που προκαλούν κνίδωση ενώ έχει καταγραφεί και ένα φυσαλιδώδες εξάνθημαPetechial Skin Rash Associated With Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 Infection | JAMA Dermatol.. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα δερματολογικά συμπτώματα προηγούνται άλλων όπως ο πυρετός, ενώ σε άλλες εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της νόσησης ή και μετά την ανάρρωση.
Ένα από τα πλέον μυστηριώδη δερματολογικά συμπτώματα είναι το αποκαλούμενο και Covid-toe: Ορισμένοι ασθενείς που βρέθηκαν θετικοί στον ιό παρατήρησαν ότι δάχτυλα των ποδιών τουςWhat Is ‘Covid Toe’? Maybe a Strange Sign of Coronavirus Infection | The New York Times (συνήθως το δεύτερο και το τρίτο) πρήζονταν και κοκκίνιζαν, παραπέμποντας σε οίδημα από τσίμπημα εντόμου.
Ενδέχεται πάντως ορισμένα δερματολογικά προβλήματαHow Dermatologists Can Learn and Contribute at the Leading Edge of the COVID-19 Global Pandemic | JAMA Dermatol. που καταγράφονται να μη συνδέονται άμεσα με τη λοίμωξη από τον ιό, αλλά να σχετίζονται με παρενέργειες σε φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπισή της.
Μάτια
Ένα σπάνιο σύμπτωμα (πιθανότατα λόγω υποκαταγραφής) που συνδέεται με την Covid-19 είναι η επιπεφυκίτιδαImportant coronavirus updates for ophthalmologists | American Academy of Ophthalmology, που προβληματίζει τους ειδικούς ειδικά σε περιοχές και περιόδους όπου υπάρχει έξαρση αλλεργιώνIs it or isn’t it? Allergic conjunctivitis in a COVID-19 world | American Optometric Association. Καθώς μάλιστα το σύμπτωμα αυτό συχνά δεν εκδηλώνεται παράλληλα με άλλα, αυξάνει την πιθανότητα να κυκλοφορούν αδιάγνωστοι φορείς του ιού, αφού συγχέεται εύκολα με αλλεργική αντίδραση. Εξάλλου, σε ασθενείς με βαρύτερα συμπτώματα έχει καταγραφείAsk the expert: how COVID-19 affects the eyes | HSC News φλεγμονή της μεμβράνης του ματιού και του εσωτερικού βλεφάρου. Αξιοσημείωτο είναι ότι το RNA του ιού εντοπίζεται και στα δάκρυα και άλλες οφθαλμικές εκκρίσειςEvaluation of coronavirus in tears and conjunctival secretions of patients with SARS‐CoV‐2 infection | Journal of Medical Virology.
Ο παράγοντας παχυσαρκία
Σύμφωνα με τις δημοσιευμένες μελέτες, μεγάλο ποσοστό των ασθενών που εισάγονται σε ΜΕΘ υποφέρει από συννοσηρότητες, με συνηθέστερες να είναι τα καρδιαγγειακά, ο διαβήτης και οι χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως παράγοντας κινδύνου και η παχυσαρκίαObesity and impaired metabolic health in patients with COVID-19 | Nature reviews – Endocrinology, αν και ορισμένες μελέτες όπως αυτή σε ασθενείς σε νοσοκομείο της Σεντζέν στην Κίνα κάνουν λόγοObesity and COVID-19 Severity in a Designated Hospital in Shenzhen, China | Preprints with The Lancet για το παράδοξο φαινόμενο που θέλει τους παχύσαρκους ασθενείς να νοσούν μεν βαρύτερα, αλλά να μη χάνουν τη ζωή τους σε αντίστοιχα ποσοστά.
Από μεγάλη συγκριτική ανάλυση δεδομένων ασθενώνHospitalization Rates and Characteristics of Patients Hospitalized with Laboratory-Confirmed Coronavirus Disease 2019 — COVID-NET, 14 States, March 1–30, 2020 | Morbidity and Mortality Weekly Report, CDC που νοσηλεύονται σε αμερικανικά νοσοκομεία, συνάγεται ότι η παχυσαρκία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου μετά την αρτηριακή πίεση, καθώς οι μισοί ασθενείς έπασχαν από μία εκ των δύο. Ή και τις δύο.
Οι περισσότεροι ειδικοί βέβαια συγκλίνουν στο ότι η παχυσαρκία συνδέεται με βαρύτερη νόσηση (λόγω και των αυξημένων πιθανοτήτων ένας υπέρβαρος ασθενής να υποφέρει και από άλλα νοσήματα), αλλά δεν έχουν καταλήξει με απόλυτη βεβαιότητα στους λόγους. Πιθανολογούν βάσιμα ότι σχετίζεται με τις χημικές ουσίες που εκκρίνουν τα λιπώδη κύτταρα, ευνοώντας τη φλεγμονώδη αντίδραση.
Πόνοι στο σώμα
Οι μυϊκοί και αρθρικοί πόνοι είναι πολύ συνήθεις κατά τη διάρκεια της νόσησης στην πλειονότητα των ασθενών. Όσοι νοσούν βαρύτερα αναφέρουν και συστηματικά μυοσκελετικά συμπτώματα, με πιο κοινό τον έντονο πόνο στους μυς και στις αρθρώσεις, ενώ ακόμη και όσοι νοσούν με ήπια συμπτώματα αναφέρουν το αίσθημα της κόπωσης.
To 15% των ασθενών σε μια μελέτη στην Κίνα ανέφεραν ότι ο μυϊκός πόνος δεν υποχωρούσε ούτε μετά από αρκετές ώρες ή μέρες – σε αντίθεση π.χ. με το πιάσιμο μετά από άσκηση. Άλλοι ασθενείς αναφέρουν έντονους πόνους στη μέση και την πλάτη, ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι πονάει όλο το σώμα. Ο λοιμωξιολόγος του Johns Hopkins, Άμις ΑμάλτζαAmesh Adalja, MD | Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, ισχυρίζεται ότι ο αιφνίδιος μυϊκός πόνος χωρίς ορατή αιτία ή συσχέτιση με άσκηση, ενδέχεται να είναι επιπλοκή της νόσου Covid-19, αλλά θεωρείται σπάνια. Αυτό που τονίζουν όλοι οι ειδικοί είναι ότι σε περίπτωση που ο πόνος δεν μένει απλώς στους μυς αλλά επεκτείνεται και στο στήθος και είναι επίμονος, απαιτείται άμεση ιατρική συμβουλή καθώς ενδέχεται να σχετίζεται με πνευμονία.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΌ: Σχεδόν όλα τα προαναφερθέντα συμπτώματα είναι συχνά και σε άλλες ιογενείς λοιμώξεις, κρυολογήματα αλλά σε μια ευρεία γκάμα νοσημάτων. Προφανώς, ένας πονόλαιμος, ένα εξάνθημα ή ένας μυϊκός πόνος δεν είναι από μόνα τους αρκετά για να υποδείξουν μόλυνση από κορονοϊό. Σε κάθε περίπτωση, μην γκουγκλάρετε. Απευθυνθείτε στον γιατρό σας*. Ή στην ειδική γραμμή του ΕΟΔΥ.
*Ναι, γνωρίζουμε πως οι περισσότεροι δεν έχουν οικογενειακό γιατρό. Μπορείτε όμως να αναζητήσετε εδώΟικογενειακός Ιατρός | Σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας για τον Πολίτη οικογενειακό γιατρό δωρεάν.
Πόσο πιθανό είναι το κάθε σύμπτωμα
Η μυστηριώδης αυτή νόσος ξεκινά με διαφορετικά συμπτώματα στον εκάστοτε ασθενή, αλλά αυτά που καταγράφονται συχνότερα κατά τη διάρκεια της νόσησης, είναι κατά σειρά:
Πυρετός (83-99%)
Βήχας (59-82%)
Κόπωση (44-70%)
Ανορεξία (40-84%)
Δύσπνοια (31-40%)
Παραγωγή πτυέλων (28-33%)
Μυϊκοί πόνοι (11-35%)
Από ανάλυση του αμερικανικού CDCCenters for Disease Control and Prevention στα δεδομένα ασθενών στις ΗΠΑ, μόνο το 44% είχε πυρετό όταν εισήχθη στο νοσοκομείο, αλλά κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους το ποσοστό ανέβηκε σε 89%. Ειδικά οι ηλικιωμένοι με προϋπάρχουσες ιατρικές παθήσεις, ενδέχεται να εμφανίσουν συμπτώματα πυρετού αργότερα από άλλα.
Τελος, στα λιγότερο συχνά συμπτώματα συγκαταλέγονται:
Πονοκέφαλος
Σύγχυση
Καταρροή
Πονόλαιμος
Αιμόπτυση
Ανοσμία, αγευσία
insidestory.gr
- ΒΟΛΟΣ | 19.04.2024 | 22:23
Ισχυρή βροχή και χαλαζόπτωση στο νότιο Πήλιο - Πώς θα κινηθεί η κακοκαιρία τις επόμενες ώρες - ΘΕΣΣΑΛΙΑ | 19.04.2024 | 22:14
Η κακοκαιρία χτυπάει τη Θεσσαλία -Σε εφαρμογή το σχέδιο θωράκισης του Στρατηγού Λεοντάρη - ΛΑΡΙΣΑ | 19.04.2024 | 22:02
Ζαχαράκη από Λάρισα: Σημαντική η συμμετοχή των νέων στην ευρωκάλπη- αποφασίζουν για το μέλλον τους (ΦΩΤΟ) - ΛΑΡΙΣΑ | 19.04.2024 | 21:40
Χωρίς σχέδιο και με καθυστερήσεις η Θεσσαλία θα ερημώσει πληθυσμιακά- εκδήλωση του ΕΝΑ στη Λάρισα (ΦΩΤΟ) - ΘΕΣΣΑΛΙΑ | 19.04.2024 | 18:37
Θεσσαλία: Προετοιμάζονται για την κακοκαιρία οι κάτοικοι - Ανησυχία για την επιβαρυμένη περιοχή - ΕΛΛΑΔΑ | 19.04.2024 | 18:28
Φοιτητής βρήκε παξιμάδι στη σαλάτα του, αλλά από βίδα - Τι απαντά το Πολυτεχνείο - ΛΑΡΙΣΑ | 19.04.2024 | 18:28
Τέμπη: Απέρριψε προσφυγή του Αγοραστού το Συμβούλιο Εφετών Λάρισας - ΠΟΛΙΤΙΚΗ | 19.04.2024 | 18:23
Δριμεία κριτική της Σέρβας εκπροσώπου στην Ντόρα Μπακογιάννη για το Κοσσυφοπέδιο
- ΒΟΛΟΣ | 19.04.2024 | 10:04
Θλίψη στον Βόλο: «Εσβησε» ο γκουρού του mountain bike σε ηλικία 44 ετών - ΒΟΛΟΣ | 19.04.2024 | 22:23
Ισχυρή βροχή και χαλαζόπτωση στο νότιο Πήλιο - Πώς θα κινηθεί η κακοκαιρία τις επόμενες ώρες - ΛΑΡΙΣΑ | 19.04.2024 | 09:28
Τέμπη: Εντοπίστηκαν υπολείμματα οστών στο οικόπεδο των ερευνών – Εξετάζεται αν ανήκουν σε ζώα ή σε άνθρωπο - ΘΕΣΣΑΛΙΑ | 19.04.2024 | 22:14
Η κακοκαιρία χτυπάει τη Θεσσαλία -Σε εφαρμογή το σχέδιο θωράκισης του Στρατηγού Λεοντάρη - ΘΕΣΣΑΛΙΑ | 19.04.2024 | 18:37
Θεσσαλία: Προετοιμάζονται για την κακοκαιρία οι κάτοικοι - Ανησυχία για την επιβαρυμένη περιοχή - ΘΕΣΣΑΛΙΑ | 19.04.2024 | 09:41
Κακοκαιρία: Συναγερμός, θα πέσει νερό που πέφτει σε 3 μήνες – «Προσοχή στη Θεσσαλία» - ΘΕΣΣΑΛΙΑ | 19.04.2024 | 13:40
ΕΜΥ: Έρχονται επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα –συνεδριάζει το Συντονιστικό Κέντρο Επιχειρήσεων στη Λάρισα παρουσία Κικίλια - ΛΑΡΙΣΑ | 19.04.2024 | 09:32
Λάρισα: Άγνωστοι «σήκωσαν» χρηματοκιβώτιο σε κατάστημα της Κεντρικής πλατείας