Το χωριό των Φαρσάλων με τα «κονάκια»

Αναμνήσεις ενός ολόκληρου κοινωνικού και ιστορικού κεφαλαίου της θεσσαλικής ζωής, προ Κιλελέρ και Μαρίνου Αντύπα, αφηγούνται δύο σημαντικά αρχιτεκτονικά μνημεία στην περιοχή των Φαρσάλων. Πρόκειται για τα επιβλητικά κονάκια που μας μεταφέρουν σε μια εποχή τσιφλικάδων, κολίγων αλλά και μεγάλων κοινωνικών αγώνων.

Η λέξη «κονάκι» προέρχεται από την τουρκική λέξη konak, που σήμαινε αρχικά κατάλυμα και κατέληξε να χαρακτηρίζει τα σπίτια των τσιφλικάδων – δηλαδή των ιδιοκτητών εκτεταμένων γεωργικών εκτάσεων. Τα κονάκια αυτά ήταν χτισμένα μέσα στα τσιφλίκια, σε περίοπτες συνήθως θέσεις, και περιβάλλονταν από βοηθητικά κτήρια και τις κατοικίες των κολίγων.
Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, το σύστημα των τσιφλικιών άνθησε ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, λόγω της γεωμορφολογίας της περιοχής. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881, οι εκτάσεις αυτές πέρασαν στα χέρια Ελλήνων αστών και η αρχιτεκτονική των κονακιών εμπλουτίστηκε με στοιχεία του νεοκλασικισμού, αντανακλώντας το πνεύμα και τις φιλοδοξίες της νέας ελληνικής κοινωνίας.

Το Κονάκι Χαροκόπου (Κυζερίδη) στο Πολυνέρι
Ένα από τα καλύτερα διατηρημένα κονάκια της περιοχής είναι το Κονάκι Χαροκόπου, σημερινής ιδιοκτησίας του καθηγητή και διπλωμάτη Δρ. Παναγιώτη Κυζερίδη, στο χωριό Πολυνέρι, στα δυτικά του Δήμου Φαρσάλων. Το επιβλητικό αυτό τριώροφο αρχοντικό, ρυθμού νεοκλασικού με επιρροές από την Τοσκάνη, αποτελεί εξαιρετικό δείγμα τσιφλικόσπιτου και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο από το 1999.
Η ιστορία του ξεκινά, σύμφωνα με παραδόσεις, το 1485, όταν ανεγέρθηκε πιθανότατα από Βενετούς αρχιτέκτονες. Σταδιακά πέρασε στα χέρια Οθωμανών μπέηδων, και μετά την απελευθέρωση περιήλθε στον πλούσιο Έλληνα της διασποράς Γεράσιμο Χαροκόπο, ο οποίος αγόρασε σειρά τσιφλικιών στον Θεσσαλικό κάμπο. Στις επόμενες δεκαετίες, το αρχοντικό άλλαξε αρκετούς ιδιοκτήτες, μεταξύ των οποίων και η γνωστή οικογένεια Πάντου από τον Βόλο.
Το αρχοντικό δεσπόζει μέσα σε έκταση περίπου 70 στρεμμάτων, περιτριγυρισμένο από λιθόκτιστο περίβολο και συνοδευόμενο από αποθήκες, στάβλους, κήπους και παράσπιτα. Στην πρόσφατη αναστήλωση του, διατηρήθηκαν οι χαρακτηριστικές αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, όπως η πέτρινη κεντρική πύλη με σκαλιστά διακοσμητικά και η πυργοειδής “κούλια” από όπου ο επιστάτης επιτηρούσε την εργασία των εργατών.

Το Κονάκι Βασιλείου (Πλατσή) στον Παλαιόμυλο
Λίγο πιο ανατολικά, στον Παλαιόμυλο Φαρσάλων, στέκει το Κονάκι Βασιλείου – ένα εξίσου χαρακτηριστικό δείγμα της αγροτικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 20ού αιώνα. Αν και έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, το κονάκι βρίσκεται σε κακή κατάσταση διατήρησης, εγκαταλελειμμένο για περισσότερες από έξι δεκαετίες.
Το διώροφο αυτό κτίσμα, κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από λιθοδομή, ξεχωρίζει για το προστώο στην είσοδο και το μικρό μπαλκόνι στον πρώτο όροφο. Το τριγωνικό αέτωμα στη στέγη, τα οδοντωτά περιγράμματα των ανοιγμάτων και το έντονο κοντράστ των υλικών προσδίδουν στο κτίριο έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Δυστυχώς, όλα τα βοηθητικά κτίσματα που κάποτε συνόδευαν το αρχοντικό έχουν χαθεί, αλλά η ατμόσφαιρα του χώρου εξακολουθεί να μαρτυρά το μεγαλείο μιας άλλης εποχής.

Κείμενο – Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας

Πηγή: Visit Thessal;y