Ο μυθικός Οδυσσέας μετά την επιστροφή στην Ιθάκη – Οι «άγνωστες» περιπέτειες και πως πέθανε

Οι περισσότεροι γνωρίζουμε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια αλλά από «άγνωστα» έργα προκύπτει ότι το ταξίδι για την Ιθάκη δεν είναι ο τελικός προορισμός.

Το ποίημα του Καβάφη «Ιθάκη» δημοσιεύτηκε το 1911 και ήταν εμπνευσμένο από τις περιπέτειες του Οδυσσέα, τον αέναο πόθο του να φτάσει στον τελικό προορισμό. Αμέτρητες εμπειρίες, χαρές και λύπες, αντιξοότητες και πολλά άλλα. Το ποίημα, όπως και η Οδύσσεια έχουν διαβαστεί, ερμηνευτεί και αναλυθεί από χιλιάδες συγγραφείς ανά την υφήλιο.

Η «Ιθάκη» ξεκινά ως εξής:

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.

Ο Οδυσσέας επέστρεψε στην Ιθάκη, ως γνωστόν, σκότωσε τους μνηστήρες, ξανάγινε βασιλιάς, κοιμήθηκε και πάλι στο βασιλικό συζυγικό κρεβάτι με την πιστή Πηνελόπη, γνώρισε το γιο του Τηλέμαχο. Και κάπως έτσι τελείωνει η περιπέτεια και η Οδύσσεια του Ομήρου.

Τι έγινε μετά το τέλος της Οδύσσειας

Δεν φαίνεται ότι ο Όμηρος συνέθεσε άλλο έπος ( γράφηκαν από την προφορική παράδοση) αν και του αποδίδονται ορισμένα έργα.

Όμως, σύμφωνα με την Τηλεγόνεια νεότερο ποίημα του επικού κύκλου και συνέχεια της Οδύσσειας, οι εξελίξεις ήταν δραματικές.  Ως ποιητής του φερόταν ο Ευγάμμων ο Κυρηναίος ή (σπανιότερα) ο Κιναίθων ο Λακεδαιμόνιος.

Σύμφωνα με την Χρηστομάθεια του Πρόκλου – τμήμα σώζεται στη βιβλιοθήκη του Φωτίου– η οποία έχει αμφισβητηθεί καθώς ο Πρόκλος δεν είχε άμεση πρόσβαση στα έπη τα οποία περιέγραφε, αλλά μόνον σε επιτομές και σχόλια προγενέστερων συγγραφέων,  η Τηλεγόνεια αναφέρει ότι πως μετά την μνηστηροφονία και την ταφή των νεκρών ο Οδυσσέας θυσίασε στις Νύμφες και αναχώρησε για την Ήλιδα. Ο Οδυσσέας επέστρεψε στην Ιθάκη, αλλά πολύ σύντομα έφυγε για την Θεσπρωτία.

Ένας Οδυσσέας συνεχίζει τα ταξίδια και τις περιπέτειες. Η Ιθάκη για τον Οδυσσέα είναι σε συνεχή αναζήτηση.

Στη Θεσπρωτία παντρεύτηκε την βασίλισσα των Θεσπρωτών Καλλιδίκη και έκανε μαζί της ένα γιό, τον Πολυποίτη. Μετά τον θάνατο της Καλλιδίκης, βασιλιάς των Θεσπρωτών έγινε ο Πολυποίτης και ο Οδυσσέας ξαναγύρισε στην Ιθάκη. Είδε για πρώτη φορά τον μικρότερο του γιο, τον Πολιπόρθη, που η Πηνελόπη είχε γεννήσει όσο αυτός έλειπε μακριά.

Τηλέγονος: Ο άγνωστος και μοιραίος γιος του Οδυσσέα

Ο Τηλέγονος (αυτός που γεννήθηκε μακριά) δεν αναφέρεται από τον Όμηρο, αλλά από τον Ησίοδο.

Μόλις ο Τηλέγονος ενηλικιώθηκε, η Κίρκη (ή θεά Αφροδίτη) τον έστειλε να βρει τον πατέρα του Οδυσσέα. Εκείνη την εποχή ο Τειρεσίας είχε βγάλει χρησμό στον Οδυσσέα ότι θα πεθάνει «εξ αλός» (που εξηγείται με δύο τρόπους: είτε «θα πεθάνει έξω από τη θάλασσα» είτε «από τη θάλασσα»).

Στην Ιθάκη όταν ο Τηλέγονος κατέφθασε – νόμιζε ότι ήταν στην Κέρκυρα-  άρχισε λεηλασίες στο νησί. Ο Οδυσσέας προσπάθησε να τον σταματήσει – δεν τον γνώριζε -, αλλά ο Τηλέγονος στην μάχη τον πλήγωσε θανάσιμα. Σκότωσε τον πατέρα που αναζητούσε!

Στη συνέχεια μαζί με το άψυχο σώμα του πατέρα του, τον ετεροθαλή αδελφό του  Τηλέμαχο και την Πηνελόπη κατέφυγαν στο μαγικό νησί της Κίρκης. Η Κίρκη τους έκανε αθάνατους – εκτός από τον νεκρό Οδυσσέα.

Ο Τηλέγονος παντρεύτηκε την Πηνελόπη, ο Τηλέμαχος την Κίρκη, και η Τηλεγόνεια τελείωνε με τον ευφάνταστο αυτόν τρόπο.

Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι ένα μέρος της Τηλεγονείας, αυτό που μιλά για τις περιπέτειες του Οδυσσέα στην Θεσπρωτία, προερχόταν μάλλον από ένα παλαιότερο χαμένο έπος, την Θεσπρωτίδα.

Παραλλαγές εντοπίζονται σε μια χαμένη τραγωδία του Σοφοκλή (Οδυσσεύς ακανθόπληξ).

Σε αυτήν, ο Οδυσσέας στο μαντείο της Δωδώνης, ενημερώνεται από χρησμό ότι είναι καταδικασμένος να σκοτωθεί από τον γιο του. Εικάζει ότι ο χρησμός εννοεί τον Τηλέμαχο, τον οποίο και εξορίζει σε γειτονικό νησί. Ο Τηλέγονος, φθάνοντας στην Ιθάκη, πλησιάζει τη βασιλική κατοικία του Οδυσσέα αλλά οι φρουροί, που δεν τον γνωρίζουν, δεν του επιτρέπουν να τον δει. Ο Οδυσσέας ενημερώνεται πως τον αναζητά ο γιός του και νομίζοντας ότι επέστρεψε ο Τηλέμαχος βγαίνει να συγκρουστεί. Εκεί συγκρούεται με τον Τηλέγονο  ο οποίος δεν τον γνωρίζει και τον σκοτώνει με δόρυ που η αιχμή του ήταν από «άκανθα» (αγκάθι) σαλαχιού (γι αυτό και Οδυσσεύς «ακανθόπληξ»). Ο Οδυσσέας, πριν πεθάνει κατήγγειλε την ψεύτικη προφητεία, αφού δεν γνώριζε ότι ο Τηλέγονος ήταν γιος του.