Πλημμύρες : Η ανασυγκρότηση και θωράκιση της Θεσσαλίας εξακολουθούν να είναι ζητούμενα …

(Κώστας Γκούμας)*

Η ιστορία της Θεσσαλίας είναι συνυφασμένη με το νερό. Από την δημιουργία της θεσσαλικής λεκάνης, με την απορροή των υδάτων προς την θάλασσα μέσω της κοιλάδας των Τεμπών, η περιοχή και οι κάτοικοί της έμαθαν να ζουν με τις ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ που είναι μία βασική και η πλέον επώδυνη πλευρά των προβλημάτων με τα νερά.

Τα έντονα πλημμυρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών άφησαν ισχυρό αποτύπωμα στη Θεσσαλία. Και όπως είναι φυσικό, δύο και πλέον χρόνια από τις πλημμύρες του 2023 (Daniel-Elias) και διανύοντας την φθινοπωρινή περίοδο των πρώτων (ολίγων και καλοδεχούμενων για την λειψυδρία) βροχοπτώσεων, «αναζωπυρώνεται» η συζήτηση για τις προοπτικές αντιπλημμυρικής θωράκισης της Θεσσαλίας από μελλοντικά φαινόμενα.

Παραθέτουμε στα επόμενα ένα πλήρες σημείωμα, ελπίζοντας πως θα συμβάλουμε στην καλύτερη κατανόηση του ζητήματος από τους συμπολίτες μας.

1. Οι επιπτώσεις από τις πρόσφατες πλημμύρες, οι προοπτικές αποκατάστασης  και η αίσθηση ασφάλειας των πολιτών.

Οι ζημίες από τις πλημμύρες ήταν σημαντικές και εξακολουθούν να επηρεάζουν ακόμη την οικονομία της περιοχής μας. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις των μελετών που έχουν δημοσιοποιηθεί μέχρι τώρα, το κόστος για την ανασυγκρότηση και την αντιπλημμυρική θωράκιση της Θεσσαλίας ξεπερνά τα 4-5 δις ευρώ.

Χωρίς να παραγνωρίζουμε τις δυσκολίες, την πολυπλοκότητα και τους απαιτούμενους οικονομικούς πόρους για ένα παρόμοιο εγχείρημα και χωρίς την παραμικρή διάθεση μηδενισμού, μια πρώτη αντικειμενική απάντηση σίγουρα δεν δημιουργεί αίσθηση ασφάλειας και αισιοδοξίας.

Πολλοί μας ρωτάνε για την πορεία των έργων αποκατάστασης -  ανασυγκρότησης, για τον σχεδιασμό, την στρατηγική και τα έργα,  ενώ παράλληλα επιτείνεται η σύγχυση ή/και η ανησυχία των συμπολιτών μας.

Δυστυχώς από κυβερνητικής πλευράς δεν προσφέρεται η υπεύθυνη πληροφόρηση που απαιτείται  ώστε να ενημερωθούν οι συμπολίτες μας και να γνωρίζουν ποια είναι η κατάσταση σήμερα, τι δεν έγινε ακόμη, πως προδιαγράφεται το μέλλον. Αποτέλεσμα είναι να πληθαίνουν τα ερωτήματα εν μέσω διάσπαρτων και συχνά αμφιλεγόμενων πληροφοριών.

2. Η πρόοδος που σημειώθηκε στον τομέα των αποκαταστάσεων.

Η αποκατάσταση των μεγάλων ζημιών (δες τον παρακάτω πίνακα) που υπέστη  η Θεσσαλία σε πολλές κατηγορίες υποδομών (δημόσια ή ιδιωτικά, βιομηχανικά - επαγγελματικά, αστικά και αγροτικά δίκτυα), υδατικά έργα, σε κατοικίες, κτηνοτροφικές μονάδες, αγρούς, γεωργικά μηχανήματα, κλπ. εξοπλισμό, προϋποθέτει καλή οργάνωση, σχέδιο και  σημαντικούς οικονομικούς πόρους για τα επόμενα  πολλά χρόνια.

Για την πρόοδο στον τομέα των αποκαταστάσεων και παρότι οι πληγέντες γνωρίζουν «από πρώτο χέρι» ποια είναι η κατάσταση, θα παραθέσω κάποιες πληροφορίες και εκτιμήσεις.

Σε ότι αφορά σε αποκαταστάσεις - αποζημιώσεις ιδιωτικών αγροτικών υποδομών και περιουσιών, σημειώθηκε πρόοδος, παρότι υπάρχουν ακόμη καθυστερήσεις από πλευράς συναρμόδιων υπουργείων.

Σε άλλους τομείς όπως οι δημόσιες υποδομές και τα δίκτυα (γέφυρες – οδικά – σιδηροδρομικά), η αντίδραση του αρμόδιου υπουργείου Υποδομών ήταν καθυστερημένη και αντίστοιχη σε σχέση με τα τεράστια προβλήματα που δημιουργήθηκαν, αλλά ήδη τα έργα ύψους 1,35 δις ευρώ άρχισαν πρόσφατα να εκτελούνται.

Τέλος από πλευράς Περιφέρειας Θεσσαλίας υλοποιήθηκαν ή βρίσκονται σε εξέλιξη πολυάριθμες και σημαντικές παρεμβάσεις σε κάθε Περιφερειακή Ενότητα, που αφορούν αποκαταστάσεις αναχωμάτων, καθαρισμούς από φερτά υλικά και άρση προσχώσεων, διαπλατύνσεις ρεμάτων και ποταμών κ.α εργασίες,  προϋπολογισμού που φθάνει τα 150 εκατομμύρια ευρώ, ενώ απαιτούνται τουλάχιστον άλλα 100 για την ολοκλήρωση τους .

Παρά όμως την θετική αυτή εξέλιξη, δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως με τις αποκαταστάσεις αυτές τα υφιστάμενα (πληγέντα) έργα που μας προστάτευαν από τις πλημμύρες (και που, δυστυχώς, δεν είχαν την κατάλληλη συντήρηση για 10ετίες), απλά θα επανέλθουν στην προβλεπόμενη (τεχνικά) πρότερη κατάστασή τους. Όμως αυτό δεν αρκεί για μελλοντικές αναμενόμενες αυξημένες (σύμφωνα με τα νέα δεδομένα) πλημμυρικές ροές και απαιτείται σε κάποιες περιοχές επανεξέταση του σχεδιασμού των αντιπλημμυρικών έργων, ενδεχομένως σημαντική διεύρυνση της ζώνης  πλημμυρών, ανύψωση αντίστοιχων αναχωμάτων, άρση μόνιμων ή/και περιστασιακών εμποδίων (ακόμη και κτισμάτων !), επανασχεδιασμός γεφυρών κλπ.

Αυτά τα έργα, δηλαδή οι ουσιαστικές υποδομές για την μελλοντική προστασία μας, εκτιμάται πως θα απαιτήσουν πολλαπλάσια από όσα διατέθηκαν για τις αποκαταστάσεις, χρήματα ή, έστω, σχεδιασμός, προβλέψεις και δεσμεύσεις που δεν έχουμε δει έως σήμερα.

3. Το θεσμικό πλαίσιο και κατά πόσο συμβάλλει στην  αντιπλημμυρική θωράκιση.

Στις θεσμικές υποχρεώσεις μιας κυβέρνησης μέλος της ΕΕ  που απορρέουν από ευρωπαϊκές οδηγίες, είναι και η εκπόνηση Σχεδίων προσδιορισμού και Διαχείρισης των Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) σε όλα τα υδατικά διαμερίσματα της κάθε χώρας, τα οποία συνοδεύονται και από μελέτη για την αντιμετώπιση των όποιων περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Αποτελούν το στρατηγικό εργαλείο για την εφαρμογή της πολιτικής για την αξιολόγηση και διαχείριση του κινδύνου πλημμύρας στο σύνολο της χώρας και θα πρέπει να εστιάζονται στην πρόληψη, στην προστασία και στην ετοιμότητα.

Η κυβέρνηση σήμερα διαθέτει αυτό το βασικό εργαλείο άσκησης πολιτικής στην διαχείριση του πλημμυρικού νερού, το οποίο εγκρίθηκε το 2025 και στο οποίο προβλέπονται με επιστημονική τεκμηρίωση και με τεχνική αξιοπιστία, όλα τα αναγκαία έργα και μέτρα για την αντιμετώπιση των πλημμυρών. Διαθέτει επίσης την  μελέτη/masterplan που της  παραδόθηκε από την Ολλανδική HVA στις αρχές του 2024.

Όμως στην πράξη, από μόνο του ένα ΣΔΚΠ δεν προσφέρει ΑΣΦΑΛΕΙΑ από τις πλημμύρες. Απαιτείται εφαρμοστικό πλάνο (masterplan), με κατάταξη των έργων κατά προτεραιότητα, τεχνικές μελέτες, χρηματοδότηση και τελικά κατασκευή, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος που είναι η προστασία των ανθρώπων, οικισμών και εγκαταστάσεων στην ύπαιθρο. Δυστυχώς από την κυβέρνηση δεν δρομολογήθηκαν τέτοιες διαδικασίες για έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό και το  μέλλον της Θεσσαλίας φαντάζει αβέβαιο στην κοινή γνώμη και ιδιαίτερα στις περιοχές που έχουν υποστεί τις συνέπειες των πλημμυρών του 2023.

4. Οι «πυλώνες» της αντιππλημμυρικής προστασίας.

Οι βασικές κατηγορίες παρεμβάσεων σε περίπτωση ενός εφαρμοστικού πλάνου στις γεωμορφολογικές συνθήκες της Θεσσαλία είναι :

Α) Τα έργα ορεινής υδρονομίας, που ουσιαστικά αποτελούν κατασκευές στις ορεινές περιοχές και συμβάλουν στην αποτελεσματική διαχείριση της ροής του νερού, των φερτών και την πρόληψη της διάβρωσης του εδάφους.

Β) Οι μεγάλοι Ταμιευτήρες πολλαπλής σκοπιμότητας που έχουν και σημαντική συνιστώσα αντιπλημμυρικής προστασίας.

Σύμφωνα με το εγκεκριμένο ΣΔΚΠ, οι ταμιευτήρες αυτοί θα μπορούσαν να επιτύχουν ανάσχεση της πλημμύρας συχνότητας 100 ετών (μείωση της διάρκειας και του μεγέθους της πλημμυρικής αιχμής) : Στο Φράγμα Παλαιοδερλί, επί του π. Ενιπέα σε ποσοστό 30 %, στο Φράγμα Πύλης, επί του π. Πορταϊκού σε ποσοστό 25 %, στο Φράγμα Μουζακίου, επί του π. Πάμισου σε ποσοστό 50 %, στο Φράγμα Νεοχωρίτη, επί του ομώνυμου ποταμού σε ποσοστό 20 % και στο Φράγμα Καλούδα & Αγιονερίου σε ποσοστό 33 %.

Γ) Τα έργα φυσικής συγκράτησης υδάτων στα πεδινά. Πρόκειται για έργα καθυστέρησης - ανάσχεσης της ροής και ελεγχόμενης κατάκλυσης, για καθαιρέσεις εγκαταλελειμμένων ή κατεστραμμένων κατασκευών εντός της πλημμυρικής ζώνης, καθώς και  για σημειακές παρεμβάσεις που αφορούν την  προστασία μεγάλων πολεοδομικών συγκροτημάτων της Θεσσαλίας (Καρδίτσα, Τρίκαλα, Λάρισα,) την Γυρτώνη, Κάρλα κ.α, για τις οποίες υπάρχουν συγκεκριμένες προτάσεις τόσο στο masterplan (HVA) όσο και σε συγκεκριμένα μέτρα του ΣΔΚΠ, 2024.

5. Οι προοπτικές υλοποίησης των έργων αντιπλημμυρικής θωράκισης

Η κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν επέδειξε την απαραίτητη για τόσο κρίσιμα ζητήματα υπευθυνότητα. Ουδέποτε υπήρξε μια συνολική αξιολόγηση των συμβάντων το 2023 και της όποιας επάρκειας του υφιστάμενου αντιπλημμυρικού σχεδιασμού, μία αποτίμηση της συμπεριφοράς των υποδομών και ένας πλήρης απολογισμός ανταπόκρισης της διοίκησης στην αντιμετώπιση των δύσκολων καταστάσεων που δημιουργήθηκαν.

Παρά τις συχνές  παρουσίες υπουργικών κλιμακίων,  καλλιέργεια ελπίδων και εφησυχασμού, ο συντονισμός των συναρμόδιων υπουργείων ήταν κατώτερος των περιστάσεων και ελάχιστες οι πληροφορίες για όσα προγραμματίζονται ή όσα (παρά τις υποσχέσεις) δεν έγιναν. Και βεβαίως ουδεμία δέσμευση ενός στρατηγικού σχεδίου και προοπτικής μιας μεσο- μακροπρόθεσμης θωράκισης της Θεσσαλίας. Η κατάσταση παραμένει στάσιμη, δεν γνωρίζουμε τις προθέσεις της, το χρονοδιάγραμμα  υλοποίησης των όποιων έργων, ούτε και την πηγή των απαιτούμενων οικονομικών πόρων.

Πλην της πρόσφατης έγκρισης του ΣΔΚΠ ουδεμία κυβερνητική πρωτοβουλία έχει αναληφθεί και κυρίως δεν εκπονήθηκε το εξαιρετικά αναγκαίο  εφαρμοστικό πλάνο – masterplan που προαναφέραμε.

Τα μόνα δεδομένα είναι η δρομολόγηση ενεργειών που αφορούν στην κατασκευή των χρήσιμων έργων ορεινής υδρονομίας* (ύψους 90 εκατ. ευρώ) και  οι δηλώσεις του πρωθυπουργού (Νίκαια 2/9/2024, δες σχετικό βίντεο)** για εκπόνηση μελετών των έργων ταμίευσης νερού με αντιπλημμυρική συνιστώσα (φράγματα Πύλης, Μουζακίου και Ενιπέα).

*[Aqua Montis: Ξεκινούν οι μελέτες για τα έργα ορεινής υδρονομίας στη Θεσσαλία»].

https://www.energygame.gr/perivallon/452401/aqua-montis-ksekinoun-oi-meletes-gia-ta-erga-oreinis-ydronomias-sti-thessalia/

**[Ομιλία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην εκδήλωση με θέμα «Στρατηγικό Σχέδιο για την Ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας – Φράγματα, Υποδομές και Έργα Υδρονομίας»].

https://www.youtube.com/watch?v=ccWeJv4SU2I

Αντίθετα η Περιφέρεια Θεσσαλίας δεν εφησυχάζει (σε αντίθεση με πολλούς αυτοδιοικητικούς και επιστημονικούς φορείς), παίρνει πρωτοβουλίες στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της και με οικονομικούς πόρους από τα προγράμματά της κάνει σταθερά βήματα για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της Θεσσαλίας σε παρόμοια φαινόμενα.

Ήδη (από το 2024) έχει εγκαθιδρύσει, το αναγκαίο για την διαχείριση όλων των επικίνδυνων φαινομένων πρότυπο κέντρο Πολιτικής Προστασίας, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη (με την συνεργασία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών) το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης Πλημμυρικών Φαινομένων (ΣΕΠΦ), που θα της επιτρέψει να εξασφαλίσει έγκαιρο εντοπισμό επικίνδυνων συνθηκών και αποστολή ειδοποιήσεων πολύ πριν την εμφάνιση της αιχμής του πλημμυρικού φαινομένου.

Επίσης προκηρύσσει το «Επιχειρησιακό σχέδιο  αντιπλημμυρικής προστασίας του Πηνειού», δηλαδή την εκπόνηση ενός εφαρμοστικού Σχεδίου – masterplan, με το οποίο θα καταστεί εφικτή η ιεράρχηση των αναγκών, η προτεραιοποίηση και η επιτάχυνση για το σύνολο των αναγκαίων έργων αντιπλημμυρικής προστασίας στις διάφορες υπολεκάνες του Πηνειού [δες σχετικό δελτίο τύπου, 16/11/25]***

*** [Ο Πηνειός σε πρώτο πλάνο – Ξεκινάει η αντιπλημμυρική θωράκιση του]

https://www.thessaly.gov.gr/enimerosi/deltiotypou/47399

Παρά όμως όλες αυτές τις προσπάθειες που γίνονται προς την σωστή κατεύθυνση από την Περιφερειακή αρχή, αν δεν εκφραστεί έμπρακτα η σταθερή πολιτική βούληση από κυβερνητικής πλευράς τότε δεν μπορεί να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη αντιπλημμυρική θωράκιση της περιοχής μας.

6. Το συμπέρασμα και οι στόχοι.

Για να πορευτεί η Θεσσαλία στο μέλλον σε ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ απέναντι σε κινδύνους από έντονες πλημμύρες και να καταστεί εφικτή η ανασυγκρότηση της, απαιτείται η υποστήριξη ενιαίου, συνεκτικού και ρεαλιστικού  σχεδίου,  με χρονοδιάγραμμα, ιεραρχημένα  έργα δράσεις και πολιτικές, εξασφαλισμένους οικονομικούς πόρους και αξιόπιστο «οδικό χάρτη». 

Συνεπώς, με καθαρούς πλέον στόχους, από κοινού οι φορείς της Θεσσαλίας και η Περιφέρεια, οφείλουν να ασκήσουν πίεση προς την κυβέρνηση, τον πρωθυπουργό και το επιτελείο του για εξασφάλιση των αναγκαίων οικονομικών πόρων και ένα  δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης των έργων, ώστε ο επόμενος κυκλώνας να μην προκαλέσει και πάλι θανάτους και οικονομικές καταστροφές στη Θεσσαλία.

*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. Δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ